کلیسای وانک

وانک داخل زبان ارمنی به معنی بیعت است، دیرینگی موزه کلیسای وانک، حکماً نه درون شکل و گشادی کنونی آن، به صد سال پیش یعنی سال‌های ۱۹۰۵-۱۹۰۶ میلادی نیرنگ ساز می‌گردد، درون این تاریخ به کوشش و یاری طاطاووس هونانیان، اولاد هاروتون هونانیان، نویسنده کتاب تاریخ جلفای اصفهان، اتاق‌هائی تو ضلع شمالی حیاط کلیسای وانک برای نگهداری و نمایش کتاب‌ها، نسخه‌‌های خطی و اشیای تاریخی ساخته شدند، که تا سال ۱۹۳۰ میلادی به منزله موزه و کتابخانه مورد بهره گیری قرار می‌گرفتند.

 
معماری کلیسای وانک شیوه‏ای ایرانی دارد و بالاپوش جام هگشاد بارانی مساجد ایرانی دارای گنبدی عظیم است. مسلماً درون کلیسا به سبک کلیساهای وانک و نقاشیها و آب طلاکاریهای نفس شیوه ایرانی است. تابلوهایی که بر ماخذ مندرجات کتاب مقدس از زندگی حضرت مسیح در این کلیسا موجود است سبکی اروپایی و عمدتاً ایتالیایی دارند. کتیبه های بیرون کلیسا به خط ارمنی طلایی بر زمینه لاجوردی است. بر سر داخل شمالی کلیسا سن ‏ای از مراسم تدفین حضرت مسیح (ع) نقاشی شده است.  
در سال ۱۹۰۵ میلادی برابر با ۱۳۲۲ هجری قمری دروازه اندر شمال کلیسای وانک ساختمان بنا نهاده شد که دارای چند سالن است و به محل موزه کلیسا خاص داده شد. تابلوهای نقاشی که از سوی کشورهای اروپایی به کلیسا تقدیم شده سر پشه دره این موزه نگداری می‏شود. از جمله اشیا موزه‏ای دیگر که درب موزه کلیسا موجود است تعدادی کتاب خطی ارمنی و نیز نخستین کتاب چاپ شده مدخل سرپوش زمان صفویه را می‏توان به رقم آورد.   

 نماز غرفه اصلی کلیسای وانک که به شکل متوازی الاضلاع است شامل تاخت قسمت چهارگوش است که قسمت عنفوان شبستان بنا و اقبال دوم که زیر گنبد مسکن حجره است محل اجرای مراسم و سرودهای مذهبی است. ازاره های دیوارهای نماز غرفه را کاشی های خشتی چند مکر طرح فرا گرفته است. درون قسمتهای بالای ازاره تصاویر بسیار زیبائی نقاشی شده اند که از کتب مقدس الهام گرفته شده و تمامی سطح فضای قبه را تزئین کرده است.

دور تا چرخه گنبد حکایت خلقت انسان و حوا است که بوسیله نقاشان ارمنی ترسیم شده اند. بر محراب بسیار زیبای کلیسا نیز تصاویری از کل تصویر حضرت مسیح (ع) نقاشی شده است. نمای خارجی قبه کلیس بدون تزئینات کاشیکاری است و با آجر نفهم پوشانده شده است.

 در گوشه حیاط کلیسای وانک برج ناقوس زیبا و بزرگی ساخته شده که بر چهار ستون سنگی پایدار است. مدخل سرپوش گوشه دیگری از این حیاط و روبروی برج زنگ ستون بلندی از سنگ یادبود ۱/۵ میلیون آدم ارمنی ساخته شده که درب سال ۱۹۱۵ میلادی قتل فراگیر و خاص شده اند.
در صحن حیاط کلیسای وانک چند تن از ارامنه مشهور از یکباره چند کشیش اعظم و نمایندگان سیاسی کشورهای اروپایی که سر پشه دره اصفهان مدخل سرپوش گذشته اند به خاک سپرده شده اند.